Edward Gronczewski

---

Biografia

Młodość i wojna

Edward Gronczewski, syn Aleksego, który pracował jako robotnik rolny, w czerwcu 1939 roku ukończył szkołę powszechną w Bilnie, w pobliżu Włocławka, gdzie mieszkał z rodziną. W maju 1940 roku został przymusowo wysłany przez Niemców do Sierpca, następnie do Działdowa, a od listopada przebywał w rejonie Królewca. Po roku, postanowił uciec i osiedlił się w Lubelszczyźnie, we wsi Grabówka, dokąd jego rodzina została deportowana.

W czerwcu 1942 roku wstąpił do Polskiej Partii Robotniczej oraz Gwardii Ludowej, przyjmując pseudonim „Przepiórka”. Na początku pełnił rolę łącznika między różnymi komórkami PPR i GL. W sierpniu 1943 roku dołączył do oddziału imienia Tadeusza Kościuszki, gdzie pod dowództwem Grzegorza Korczyńskiego ps. „Grzegorz” pracował jako oficer informacji.

W marcu tego samego roku został mianowany komendantem gminnym GL w Annopolu, gdzie zorganizował 20-osobowy oddział partyzancki, który ochrzcił swoim pseudonimem. Na początku działalności, oddział skoncentrował się na zwalczaniu hitlerowskiej administracji oraz band rabunkowych, które udawały partyzantów. Dopiero później rozpoczął walkę bezpośrednią z Niemcami.

W połowie czerwca 1943 roku, razem z Mieczysławem Olszewskim ps. „Mietas”, wykonał wyrok śmierci na komendancie policji granatowej, Chełkowskim, którego brutalność wobec polskiej ludności cywilnej stała się legendarna; znęcał się nad nią m.in. prześladując chłopów.

W sierpniu 1943 roku oddział „Przepiórki” został przyłączony do formującego się 3 batalionu GL por. Władysława Skrzypka ps. „Orzeł”. 10 sierpnia 1943 roku, w drodze do okręgowych władz PPR i GL, został ostrzelany przez Niemców i odniósł rany w rękę. Pod koniec miesiąca, „Przepiórka” przeszedł na teren okręgu północnego, w Lasy Parczewskie. W uznaniu jego działań, szczególnie akcji z 8 września, Gronczewski otrzymał awans do stopnia podporucznika GL.

Po powrocie do okręgu południowego, w listopadzie 1943 roku, Gronczewski oraz jego oddział na nowo zainicjowali działalność, a w grudniu rozkazano przeorganizowanie go w 7 batalion GL. 25 grudnia 1943 roku, w dowód uznania za aktywną walkę z okupantem, został odznaczony Krzyżem Grunwaldu III klasy.

W lutym 1944 roku 3 batalion wszedł w skład 1 Brygady AL im. Ziemi Lubelskiej, a pod koniec miesiąca jego jednostka zastrzeliła komendanta oddziału Narodowych Sił Zbrojnych w Trzydniku. Działania batalionu „Przepiórki” koncentrowały się w powiatach kraśnickim i puławskim, a w marcu ppor. „Przepiórka” oddał swoich partyzantów do dyspozycji 2 batalionu por. Aleksandra Szymańskiego ps. „Bogdan”. Po powrocie do Kraśnika, razem z radzieckimi partyzantami, w kwietniu 1944 roku aktywnie uczestniczył w akcjach.

19 kwietnia 1944 roku brał udział w pacyfikacji wsi wspierających Narodowe Siły Zbrojne, co zakończyło się tragicznym skutkiem dla wielu mieszkańców tych okolic. 22 kwietnia oddziały AL zostały zaatakowane, w wyniku czego stracono wielu partyzantów, w tym członków batalionu „Przepiórki”.

W maju 1944 roku, pod dowództwem Ignacego Borkowskiego ps. „Wicek”, 3 batalion został przekształcony w 5 kompanię, co wymagało znacznego powiększenia liczebności jednostki. Mobilizacja przyciągnęła wielu nowych rekrutów, a Gronczewski zreorganizował kompanię, aby dostosować ją do nowych realiów. W czerwcu 1944 roku brał udział w walkach w Lasach Janowskich i Puszczy Solskiej, co zaowocowało kolejnym wnioskiem o odznaczenie go Krzyżem Grunwaldu.

Po bitwie, 5 kompania szturmowa wzbogaciła swoje szeregi, a po wkroczeniu Armii Czerwonej, z całą jednostką Gronczewski został wcielony do ludowego Wojska Polskiego jako 3 batalion zapasowy 1 Armii WP.

Polska Ludowa

Po wojnie, zgodnie z decyzjami dotyczącymi oficerów byłej Armii Ludowej, Edward Gronczewski, awansowany do stopnia kapitana, trafił do Milicji Obywatelskiej, gdzie pełnił funkcję oficera do zadań specjalnych w Komendzie Głównej MO, osiągając stopień majora w listopadzie. Poślubił Zinaidę Dudarenko ps. „Nika”, sanitariuszkę ze swojego oddziału, Białorusinkę.

W 1946 roku powrócił do służby wojskowej, a w latach 1948–1949 uczęszczał do Oficerskiej Szkoły Piechoty. Podczas służby w KBW, dowodził oddziałem, który udawał jednostkę podziemia antykomunistycznego. W późniejszym okresie był dowódcą 8 Pułku Piechoty KBW w Łodzi.

21 maja 1950 roku został aresztowany razem z Grzegorzem Korczyńskim pod zarzutem zbrodni na Żydach, pozostając w areszcie do 19 czerwca 1955 roku. Wydarzenie miało miejsce w 1942 roku, gdy pod jego nieobecność doszło do buntu w oddziale; buntownicy zostali ukarani przez oddział GL.

Prawicowi historycy podnosili jednak, że Gronczewski i Korczyński byli odpowiedzialni za regularne mordy. Ta teza została podważona przez historyka Ryszarda Nazarewicza, który stwierdził, że dowody były fałszowane, a czyny przypisano imbez podstaw. W 1956 roku, po oskarżeniach, Edward Gronczewski został zrehabilitowany.

W marcu 1957 roku powrócił do wojskowej służby i awansował do stopnia podpułkownika, a w latach 1957–1958 pełnił funkcję zastępcy attaché wojskowego PRL w ChRL. W 1963 roku osiągnął stopień pułkownika, a w 1965 roku uczestniczył w Międzynarodowej Komisji Kontroli w Wietnamie. Po powrocie z misji, Gronczewski skoncentrował się na pracy naukowej, badając działania partyzanckie Gwardii i Armii Ludowej na Lubelszczyźnie podczas II wojny światowej. Po odejściu w stan spoczynku w 1969 roku, zmarł nagle 1 stycznia 1976 roku w Warszawie.

Życie prywatne

Edward Gronczewski urodził się w rodzinie o bogatej historii. Jego rodzicami byli Aleksandra z domu Babecka, urodzona 4 lutego 1899 roku, oraz Aleksy Gronczewski, którego data urodzenia przypada na około 1892 rok. Matka Edwarda, znana pod pseudonimem „Mamusia”, zaangażowała się w opiekę nad partyzantami GL oraz AL, co stanowiło istotny wkład w działania konspiracyjne tamtego okresu.

Edward miał rodzeństwo, które również odegrało znaczące role w ruchu oporu. Jego młodszy brat, Józef Zbigniew ps. „Lew” lub „Zbyszek”, urodził się w 1924 roku, a swoje życie stracił 9 sierpnia 1943 roku jako członek PPR oraz partyzant GL, zrzeszony w oddziale im. Tadeusza Kościuszki, a później w oddziale im. Jana Kilińskiego. Został zamordowany przez NSZ w rejonie Borowa. Z kolei siostra Edwarda, Helena Barbara, po mężu Kowalska, przyszła na świat 1 sierpnia 1926 roku, a zmarła 11 września 1971 roku. Jako łączniczka GL i AL, działała w oddziale „Przepiórki”, później w oddziale „Cienia”. Po zakończeniu działań wojennych służyła jako żołnierz w LWP i pracowała w administracji spółdzielczej.

Edward Gronczewski był żonaty z Zinaidią z domu Dudarenko, która przyszła na świat 2 stycznia 1923 roku, a zmarła 1 marca 2004 roku. Zinaida urodziła się w Ożnuchach na zachodniej Białorusi, gdzie w 1941 roku ukończyła liceum. W 1942 roku dołączyła do GL, przyjmując pseudonim „Nika”. W 1944 roku pełniła funkcję sanitariuszki w batalionie AL „Bogdana”, a następnie w kompanii szturmowej „Przepiórki”. Po wojnie pracowała w organach bezpieczeństwa, aż do momentu przejścia na rentę.

Ostatecznie Zinaida i Edward Gronczewscy znaleźli swój spoczynek na wojskowych Powązkach, w kwaterze C4, rząd „Tuje”, grób ósmy. Para ta miała jednego syna – Ryszarda, który był porucznikiem łączności w ludowym Wojsku Polskim oraz ojcem Jeremiego.

Awanse

Edward Gronczewski zdobył wiele stopni wojskowych na przestrzeni swojej kariery, co świadczy o jego zaangażowaniu i umiejętnościach. Jego awanse są następujące:

• podporucznik – październik 1943 (Gwardia Ludowa),
• porucznik – wiosna 1944 (Armia Ludowa),
• kapitan – lipiec 1944 (ludowe Wojsko Polskie),
• major – listopad 1944 (Milicja Obywatelska),
• podpułkownik – 1957 (Ludowe Wojsko Polskie),
• pułkownik – 1963 (Ludowe Wojsko Polskie).

Odznaczenia

Edward Gronczewski był osobą, która została uhonorowana wieloma odznaczeniami, co świadczy o jego niezwykłych zasługach oraz odwadze.

• Order Krzyża Grunwaldu III klasy – otrzymany 25 grudnia 1943 roku, stanowił jedno z pierwszych 30 nadanych; wskazano go ponownie do odznaczenia w czerwcu 1944 roku za osobistą odwagę, jaką wykazał w walkach z Niemcami w rejonach lasów lipskich, janowskich i biłogarskich, a także za skuteczne wyprowadzenie swojej kompanii z obławy przy minimalnych stratach,
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski,
• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari,
• Krzyż Walecznych,
• Krzyż Partyzancki,
• Brązowy Krzyż Zasługi,
• Medal Zwycięstwa i Wolności 1945,
• Złoty Medal „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny”,
• Srebrny Medal „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny”,
• Brązowy Medal „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny”,
• Złota Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy” przyznana w 1967 roku,
• Medal „Za zwycięstwo nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945” przyznany przez ZSRR.

Publikacje

Edward Gronczewski, znany z licznych publikacji dotyczących historii oraz ruchu oporu na Lubelszczyźnie, pozostawił po sobie wybitne dzieła, które rzucają światło na kluczowe wydarzenia epoki. Oto niektóre z jego najważniejszych prac:

• Udział jeńców i oddziałów radzieckich w lewicowym ruchu oporu na Lubelszczyźnie – 1962,
• Wspomnienia „Przepiórki’” – 1964,
• Michał Wójtowicz – 1964,
• Ostatnie boje – 1965,
• Kalendarium walk Gwardii Ludowej i Armii Ludowej na Lubelszczyźnie 1942-1944 – 1966,
• Na bitewnych szlakach II wojny światowej – 1966,
• Źródła i materiały do dziejów ruchu oporu na Lubelszczyźnie 1939-1944 – 1971; współautor,
• Ludzie walki i czynu – 1972,
• Walczyli o Polskę Ludową – 1982; praca nie w pełni ukończona, wydana sześć lat po śmierci autora.

W jego twórczości widać silne zaangażowanie w badania historyczne, które miały na celu upamiętnienie heroicznych wysiłków i wydarzeń z przeszłości. Gronczewski przyczynił się do rozwoju wiedzy o dziejach Lubelszczyzny oraz ruchu oporu podczas II wojny światowej, pozostawiając cenny dorobek dla przyszłych pokoleń badaczy i miłośników historii.

---

Oceń: Edward Gronczewski

---