Kościół Ducha Świętego w Sierpcu

---

Historia

Kościół Ducha Świętego w Sierpcu ma interesującą historię, sięgającą schyłku XV wieku, kiedy rozpoczęto jego budowę jako kaplicy szpitalnej. W 1491 roku, po uzyskaniu papieskiego zezwolenia, świątynia zyskała prawo do odpustów, które były przyznawane z okazji święta poświęcenia kościoła oraz takich świąt, jak Trzech Króli, Zwiastowanie i Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny.

Budynek został wzniesiony prawdopodobnie przez Jana z Przasnysza oraz jego synów Mikołaja i Piotra, a jego architektura pierwotnie nawiązywała do stylu gotyckiego. Niestety, w 1614 roku Sierpc dotknęła tragedia w postaci pożaru, który poważnie uszkodził kościół, spalając go w dużej części.

Po tym zdarzeniu, rozpoczęto prace mające na celu odbudowę świątyni, która teraz uzyskała nowy, barokowy wystrój oraz wygląd. Dalszy ogromy pożar, który miał miejsce w 1794 roku, spalił niemal całe miasto, niszcząc kościół Ducha Świętego, a także inne ważne budowle, w tym kościół parafialny oraz klasztor.

Początkowo kościół został zbudowany jako orientowany, jednak w bliżej nieokreślonym czasie, być może w XVII wieku, przeniesiono ołtarz na zachodnią ścianę. W 1958 roku zdecydowano się na remont, który przywrócił pierwotny stan budowli. Ostatniej renowacji dokonano w latach 2008–2010, kiedy to przeprowadzono gruntowne prace, takie jak wymiana tynków, montaż witraży oraz instalacja nowych drzwi i systemu zabezpieczeń przeciw włamaniom. Poza tym stworzono również nowy ołtarz, co przyczyniło się do poprawy estetyki oraz funkcjonalności świątyni.

Szpital

W pobliżu kościoła istniał szpital, który w rzeczywistości pełnił funkcję przytułku dla osób chorych i starszych. Z danych historycznych wynika, że w 1597 roku przebywało w nim osiem osób, w tym zarówno cztery kobiety, jak i czterech mężczyzn.

W tym samym okresie wprowadzono specjalne regulacje, które zabraniały przyjmowania do przytułku osób uzależnionych od alkoholu, a także tych, którzy prowadzili degradujące życie, określanych jako „pijaniczy, kosterzy albo nierządni”.

Na zapewnienie wyżywienia dla pensjonariuszy przeznaczano co kwartał następujące produkty: 2 korce kaszy, 1 korzec grochu, połeć mięsa, sadło, garniec masła, a także kopę gomułek. Dodatkowo pensjonariusze otrzymywali niewielkie wynagrodzenie: mężczyźni po 6 groszy, a kobiety po 5 groszy.

Ponadto, mężczyźni pomagali w utrzymaniu ogrodu, w którym uprawiali jarzyny. Ogród znajdował się obok obiektu szpitalnego. Od 1518 roku, kościół pełnił także rolę kaplicy przynależącej do tego przytułku.

Architektura i wyposażenie

Obecny kościół stanowi przykład architektury salowej, gdzie nie wyodrębniono prezbiterium. Jego wymiary wynoszą 27 metrów długości oraz 7,5 metra szerokości. Na szczycie dachu znajduje się mała sygnaturka, zwieńczona cebulastą kopułą. Elementy wschodniej oraz zachodniej elewacji zachowały styl barokowy, co nadaje całej budowli wyjątkowy charakter. Wejście do wnętrza prowadzi przez troje drzwi: główne z zachodu, boczne prowadzące na południe i te, które wiodą do zakrystii od strony północnej.

Prezbiterium

Kościół nie posiada separowanego prezbiterium, co jest widoczne w uskokach ściany północnej, które osiągają około 40 cm. Zachował się jedynie strop belkowy, obecny w wschodniej części obiektu. Główny ołtarz, wykonany z drewna, zdobi XVI-wieczna rzeźba przedstawiająca Trójcę Świętą, znana jako „Tron Łaski”. W polichromii późnogotyckiej znajdującej się w prezbiterium, w dolnych partiach dostrzegalne są sedilia, które pierwotnie były miejscem dla polichromii. Oprócz tego, prezbiterium wyposażone jest w ostrołukowe okna.

Nawa

Ten jednonawowy kościół przekryty jest stropem płaskim z fasetą. Okna posiadają półkoliste zamknięcie. W przeszłości istniały boczne ołtarze, które dziś już nie funkcjonują. Przy północnej stronie nawy znajduje się kwadratowa zakrystia, a ławki zaaranżowane są w dwóch rzędach. W północnej części nawy można dostrzec niewielkie podwyższenie, na którym stoi fisharmonia. Na ścianie zachodniej znajduje się XVIII-wieczny obraz św. Antoniego Padewskiego, który wcześniej był częścią ołtarza bocznego w kościele farnym.

Tron Łaski

W ołtarzu głównym umieszczona jest XVI-wieczna rzeźba przedstawiająca Grupę Ukrzyżowania, w której skład wchodzą Bóg Ojciec, Ukrzyżowany Chrystus i Duch Święty, znana jako „Tron Łaski”. Do roku 2005 figura ta znajdowała się na stole ołtarzowym i pełniła funkcję nastawy. Następnie przeniesiono ją do Muzeum Diecezjalnego w Płocku. W roku 2010 rzeźba powróciła do kościoła i znalazła miejsce w nowo powstałym ołtarzu głównym.

Gotycka polichromia

W pierwszej połowie XVI wieku, około 1529 roku, stworzono w kościele polichromię, która uległa zniszczeniu podczas pożaru w 1614 roku oraz zasłonięciu tynkiem. W 1958 roku, podczas renowacji, odkryto fragmenty malowideł, co skłoniło do usunięcia tynków w całym obiekcie. Odkryto, że ściany i sufit pokryte były barwnymi obrazami, jednak z powodu złego ich stanu w nawie, pozostawiono tylko fragmenty w prezbiterium, które oczyszczono i wyeksponowano. Przez trzy dekady ich stan uległ pogorszeniu, co w latach 90. XX wieku doprowadziło do dramatycznego pogorszenia ich kondycji, co skutkowało zniszczeniem szczegółów malarskich.

Urzędy konserwatorskie przez wiele lat zabiegały o fundusze na ich konserwację, aż w końcu w 1998 roku projekt ten został ujęty w rządowym programie „Ochrona wnętrz historycznych”. Całkowity koszt prac, które miały miejsce w latach 1998-2001, wyniósł 166 tys. złotych i były one w dużej mierze finansowane z budżetu państwowych służb konserwatorskich. Polichromia ta przedstawia sceny biblijne, w tym Ostatnią Wieczerzę, Zmartwychwstanie oraz inne ważne momenty.

Wygląd zewnętrzny

Kościół jest budowlą o prostokątnym planie, z drobnym uskokiem w ścianie północnej. Zbudowany został głównie z cegły, z niewielką ilością kamieni polnych w ścianach północnej i zachodniej. Jego dach jest dwuspadowy, pokryty blachą, z ażurową wieżyczką na sygnaturkę i cebulastym hełmem. Wschodnia i zachodnia szczyty zdobią barokowe spływy wolutowe oraz toskańskie pilastry.

Przykościelny cmentarz

W przeszłości wokół kościoła znajdował się cmentarz, na którym chowano zmarłych ze szpitala. Po jego likwidacji, przestrzeń ta została używana przez mieszkańców parafii jako miejsce pochówku. Niestety, do dziś nie zachowały się żadne nagrobki ani epitafia. We wnętrzu kościoła do 2006 roku można było zobaczyć epitafium Marty z Wałęskich Frankowskiej, ale obecnie nie ma po nim śladu.

Funkcja

Po zamknięciu szpitala w XIX wieku kościół został przekazany pod opiekę proboszcza z Sierpca. Z czasem sam duchowny zamieszkał w plebanii, która znajduje się niedaleko, bowiem główny kościół farny stoi jedynie kilkaset metrów dalej. Zgodnie z reformą administracyjną z 1981 roku, świątynia uzyskała status filii parafii św. Wita, Modesta i Krescencji i taką właśnie funkcję pełni do chwili obecnej.

---

Oceń: Kościół Ducha Świętego w Sierpcu

---