Jan Gralewski, urodzony 16 grudnia 1868 roku w Sierpcu, to postać, która zapisała się na kartach polskiej historii jako duchowny oraz aktywny uczestnik życia społecznego i politycznego. Jego życie zakończyło się 17 lutego 1924 roku w Warszawie.
W ciągu swojego życia, Gralewski pełnił wiele ważnych ról, w tym był polskim księdzem rzymskokatolickim, który wykazywał ogromne zaangażowanie w działania oświatowe oraz polityczne. Jako poseł do Dumy Państwowej Imperium Rosyjskiego, aktywnie uczestniczył w kształtowaniu polityki swojego czasu.
Życiorys
Jan Gralewski przyszedł na świat 16 grudnia 1868 roku w Sierpcu. Jego rodzice, Jan oraz Monika z Rudowskich Gralewscy, pochodzili z niedużego, średniozamożnego ziemiaństwa, mając swoje korzenie w szlacheckim rodzie herbu Sulima. W celu zdobycia pełniejszego wykształcenia, uczęszczał do gimnazjów w Płocku oraz Białej Podlaskiej, a następnie ukończył seminarium duchowne w Warszawie. W 1891 roku przyjął święcenia kapłańskie.
Początkowo został wikariuszem w Grodzisku Mazowieckim, a w latach 1893-94 pełnił rolę wikarego w kościele św. Piotra i Pawła w Warszawie. W 1896 roku objął wikariat kościoła popijarskiego, a jeszcze w tym samym roku został jego rektorem. Równocześnie angażował się w pracę jako katecheta w kilku żeńskich pensjach oraz od 1895 roku pełnił funkcję prefekta w szkole realnej. W 1900 roku z powodu interwencji władz rosyjskich, musiał porzucić pracę w edukacji.
Po tym wydarzeniu, Jan Gralewski skoncentrował się na działalności społecznej – został przewodniczącym sekcji wychowawczej w Towarzystwie Higienicznym oraz w Instytucie Higieny Dziecięcej. Organizował ogrody Raua, które były odpowiednikiem ogródków jordanowskich, oraz współpracował z Towarzystwem Dobroczynności. Oprócz tego, był również encyklopedystą. W latach 1899-1914 działał jako członek komitetu redakcyjnego Encyklopedii Wychowawczej oraz tworzył opracowania do wielu haseł. Jego współpraca z redakcją Wielkiej encyklopedii powszechnej ilustrowanej również przyniosła mu uznanie.
W 1904 roku Gralewski wyruszył do Wielkiej Brytanii i Francji, gdzie szukał nowych inspiracji pedagogicznych. Podczas tej podróży odwiedził m.in. angielską Abbotsholme School, a swoje wrażenia oraz przemyślenia opublikował w artykule w „Kurierze Warszawskim”. Wszedł w kręgi polityczne endecji, należąc do Ligi Narodowej. W czasach rewolucji 1905 roku uczestniczył w organizowaniu strajku szkolnego w Królestwie Polskim, a także był współzałożycielem Polskiej Macierzy Szkolnej. Na jego działalność wpływ miały represje; został skazany na rok więzienia, jednak kara została uchylona przez generała-gubernatora Skałona dzięki interwencji biskupa Ruszkiewicza.
W listopadzie 1905 roku Gralewski był jednym z członków polskiej delegacji, która spotkała się z premierem Siergiejem Witte. Jego praca na rzecz reform w Królestwie Polskim kosztowała go nadzór ze strony carskiej policji przez cztery lata. Jako przedstawiciel Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego, 21 maja 1906 roku został wybrany posłem do I Dumy. Po jej rozwiązaniu, ponownie objął mandat poselski w II Dumie, gdzie często poruszał kwestie związane ze szkolnictwem.
Gralewski zyskał reputację człowieka odwagi cywilnej, stając się ofiarą represji wymierzonych w Polską Macierz Szkolną, co doprowadziło do usunięcia go z zajmowanej funkcji w 1906 roku oraz do wydalenia z Królestwa Polskiego roku później. Po wygnaniu spędził kilka miesięcy w Krakowie i Lwowie. Podczas swojej wizyty w Stanach Zjednoczonych w 1906 roku, jako przedstawiciel PMS, przyjrzał się tamtejszemu systemowi edukacji. Efektem jego doświadczeń z podróży było powstanie Polskiego Ogniska Wychowawczego w 1907 roku – szkoły średniej z internatem w Starej Wsi. Po powrocie z Galicji w 1908 roku, zakazano mu pełnienia jakichkolwiek funkcji kościelnych, w tym wygłaszania kazań.
W 1909 roku Ognisko zostało przeniesione do Szymanowa (powiat sochaczewski), a w następnym roku z powrotem do Starej Wsi. W kolejnych latach Gralewski poszerzał działalność Ogniska, przenosząc kolejne klasy do Galicji, w tym do Surochowa i do Prokocimia, gdzie powstały nowe placówki. I wojna światowa jednak przerwała ich działalność, chociaż szkoła w Starej Wsi funkcjonowała aż do 1915 roku.
Począwszy od 1908 roku, Gralewski zaczął dystansować się od Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego, z którego oficjalnie wystąpił w 1911 roku. Zamiast tego, skupił się na pracy w Stowarzyszeniu Nauczycielstwa Polskiego, którymi kierował w latach 1909-10. Protestował przeciwko nominacji Aleksandra Kakowskiego na arcybiskupa warszawskiego, a w 1913 roku udał się do Rzymu w celu zaprotestowania przeciwko tej nominacji. Jako przewodniczący Komisji Pedagogicznej Stowarzyszenia Nauczycielstwa Polskiego w 1914 roku, prezentował reformy edukacyjne po zajęciu Warszawy przez Niemców w 1915 roku. Wszedł w skład zarządu Wydziału Oświecenia i przedstawił generalnemu gubernatorowi Beselerowi swój memoriał dotyczący szkolnictwa.
W latach 1915-1916 sprawował funkcję rektora kościoła św. Marcina, a następnie wyjechał do Szwajcarii, gdzie brał czynny udział w życiu politycznym, współpracując z takimi osobami jak Sienkiewicz, Paderewski, Askenazy czy Kucharzewski. Tam także kontynuował pracę nad reformami w edukacji i wygłosił przemówienie żałobne na pogrzebie Sienkiewicza w Vevey.
Po powrocie do Polski na początku 1918 roku, ks. Jan Gralewski objął stanowisko inspektora szkolnictwa na okręg radomski w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, a nieco później awansował na inspektora krajowego. W 1919 roku, na zlecenie ministerstwa, udał się do Francji, aby zapoznać się z tamtejszym systemem edukacyjnym. W 1920 roku był członkiem Komisji Rewizyjnej Towarzystwa Straży Kresowej i pełnił funkcję kierownika placówek oświatowych DOG Poznań. W kolejnych latach wrócił do ministerstwa, a w 1921 roku został proboszczem w Domaniewicach, gdzie również nauczał i pisał podręczniki do nauki religii dla niższych klas szkoły powszechnej. W jesieni 1922 roku, bezskutecznie próbował zdobyć mandat do Sejmu z ramienia Centrum Polskiego.
Z powodu pogarszającego się stanu zdrowia, w 1923 roku opuścił parafię i przeniósł się do Warszawy, gdzie otrzymał stanowisko egzaminatora synodalnego. 2 maja 1923 roku został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Zmarł na nowotwór złośliwy krtani 17 lutego 1924 roku w Warszawie, pozostawiając po sobie bogaty dorobek społeczny i edukacyjny.
Oceń: Jan Gralewski (duchowny)